رابدومیولیز چیست؟
زمانی که صحبت از تناسب اندام می شود، گاهی ممکن است افراط صورت گیرد. رابدومیولیز (Rhabdomyolysis) عارضه ای است که ممکن است در اثر افراط هنگام ورزش ایجاد شود.
افراد با انگیزه، توسط مربی ها و خودآموزها ترغیب می شوند که پا را فراتر از محدودیت های بدن بگذارند، اما گوش فرا ندادن به طغیان بدن ممکن است منجر به آسیب های متابولیک قابل توجهی شود که می تواند تهدید کننده باشد.
چه در باشگاه، مجموعه ورزشی یا در مقابل تلویزیون در حال تمرین با فیلم، خطرات بالقوه ای در بلند کردن، خرد کردن و کشش های طولانی مدت و بسیار سخت وجود دارد. درس های بسیاری را می توان از ورزشکاران ممتازی که حدود مناسب را رعایت نکرده اند، آموخت.
در پایان یک تمرین شدید، سیزده بازیکن فوتبال دانشگاه آیووا به خاطر رابدومیولیز (رابدو= اسکلت + میو=ماهیچه + لیز=تحلیل)، راهی بیمارستان شدند، عارضه ای که در آن، ماهیچه ها به سرعت تحلیل می روند و محتویات خود را به داخل جریان خون می ریزند.
رابدومیولیز کلیه چیست؟
مایوگلوبین، پروتئینی است که در سلول های عضلانی وجود دارد و در صورتی که مقادیر کافی از آن وارد جریان خون شود، می تواند سیستم فیلتراسیون کلیه را مسدود کند و منجر به نارسایی کلیه و بسیاری دیگر از عواقب و عوارض پزشکی جدی شود.
با اینکه ماهیچه ها به طور طبیعی پس از فعالیت فیزیکی، دردناک می شوند، رابدومیولیز، این آسیب عضلانی را به مرحله بالاتری هدایت می کند.
علت رابدومیولیز
رابدومیولیز، نتیجه ی تخریب عظیم ماهیچه ای است و دلایل بسیاری وجود دارد از جمله:
- تمرینات بسیار تهاجمی مثل بلند کردن وزنه، تمرینات شدید با فیلم یا انجام تمرینات متنوع. این امر، وقتی بیشتر صحت پیدا می کند که فرد، از فعالیت اندک به سمت انجام تمرین به مدت یک ساعت یا بیشتر حرکت می کند.
- آسیب سلول عضلانی منجر به نارسایی کلیه، برای هر فردی که یک برنامه تمرینی را بیش از حد انجام می دهد، ممکن است اتفاق بیفتد و ابتلا به رابدومیولیز نباید به عنوان نشان افتخار به حساب آید؛ همچنین تصمیم عاقلانه برای توقف تمرینات در زمان مناسب، نباید شکست به حساب آید.
- آسیب ایجاد شده در قربانیان آسیب های ضربه ای مثل زلزله، بمب گذاری یا اصابت صاعقه
- اگر فردی بیفتد و چندین ساعت بی حرکت دراز بکشد (مثلا به خاطر سکته مغزی، مستی یا مصرف بیش از حد دارو)، وزن بدن، ماهیچه های خود را له می کند و رابدومیولیز رخ می دهد.
- دلایل عاری از آسیب، شامل عوارض جانبی داروهای خاصی مثل استانین مصرفی برای درمان کلسترول بالا و برخی داروهای روان پزشکی است.
علائم رابدومیولیز
شایع ترین دلایل رابدومیولیز عبارت اند از:
- ضعف عضلانی
- درد ماهیچه و
- ادرار تیره
آسیب ماهیچه باعث التهاب می شود که خود منجر به تحریک پذیری، تورم و ضعف ماهیچه های درگیر می شود. رنگ تیره ادرار، به خاطر ترشح مایوگلوبین از کلیه به داخل ادرار، به خاطر تلاش کلیه برای خلاص شدن بدن از محصولات تحلیل عضلانی است.
علائم مرتبط با عوارض احتمالی رابدومیولیز عبارت اند از:
- علائم نارسایی کلیه، که شامل تورم دست ها و پاها است؛
- رخوت و بیحالی
- ضعف
- علائم هایپرکالمیا (افزایش پتاسیم در خون) مانند ضعف، حالت تهوع، سرگیجه و تپش قلب ناشی از اختلال ریتم قلب و
- انعقاد درون رگی، اختلال در فرآیند طبیعی انعقاد، ممکن است باعث خونریزی بی دلیل شود.
در صورت ایجاد علائم و نشانه های جدی رابدومیولیز مانند موارد زیر، با پزشک خود تماس بگیرید یا به نزدیک ترین اورژانس مراجعه کنید:
- درد و تورم در محل ماهیچه های بیش از حد استفاده شده یا آسیب دیده
- حالت تهوع
- استفراغ
- گیجی
- کما
- حملات ناگهانی
تشخیص رابدومیولیز
تشخیص رابدومیولیز بر اساس علائم بالینی، معاینه فیزیکی و آزمایش‌های آزمایشگاهی انجام می‌شود:
شرح حال و معاینه بالینی
- علائمی مانند ضعف عضلانی، درد عضلات، تورم، و ادرار تیره (مشابه رنگ چای) بسیار شایع هستند.
- بررسی عوامل خطر مانند آسیب فیزیکی، ورزش شدید، مصرف داروها یا سموم.
آزمایش‌های تشخیصی
- کراتین فسفوکیناز (CK): افزایش چشمگیر سطح CK (بیش از 5 برابر حد طبیعی) شاخص اصلی رابدومیولیز است.
- میوگلوبین: افزایش میوگلوبین در خون یا ادرار نشان‌دهنده تخریب عضلانی است.
- آزمایش عملکرد کلیوی: افزایش کراتینین و اوره خون می‌تواند نشان‌دهنده آسیب کلیوی باشد.
- الکترولیت‌ها: بررسی هیپرکالمی، هیپوکلسمی، و هیپرفسفاتمی.
آزمایش‌های ادرار
- وجود میوگلوبین در ادرار (هموگلوبین مثبت بدون حضور گلبول قرمز).
- کاهش حجم یا تغییر رنگ ادرار.
آیا رابدومیولیز درمان می‌شود؟
بله، رابدومیولیز در اکثر موارد درمان‌پذیر است، به شرطی که به‌موقع تشخیص داده شود و درمان مناسب صورت گیرد. شدت بیماری و پیامد آن بستگی به موارد زیر دارد:
- تشخیص زودهنگام: اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود و درمان آغاز شود، معمولاً آسیب دائمی کلیوی رخ نمی‌دهد.
- شدت بیماری: در موارد شدید که منجر به نارسایی کلیه یا هیپرکالمی شدید می‌شود، ممکن است نیاز به دیالیز یا درمان‌های پیشرفته‌تر باشد.
- درمان علت زمینه‌ای: اگر علت اصلی (مانند عفونت، آسیب یا مصرف دارو) برطرف شود، احتمال بهبودی افزایش می‌یابد.
- مراقبت‌های حمایتی: اقدامات حمایتی مانند هیدراسیون و اصلاح الکترولیت‌ها نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض دارند.
درمان رابدومیولیز
رابدومیولیز یک بیماری بالقوه خطرناک است که در آن عضلات اسکلتی آسیب دیده و محتوای داخل سلولی عضله (مانند میوگلوبین و الکترولیت‌ها) وارد جریان خون می‌شود. درمان این بیماری به شدت و علت آن بستگی دارد، اما اصول کلی عبارتند از:
- هیدراسیون وریدی (IV Fluids): مهم‌ترین اقدام درمانی، تأمین حجم مایعات کافی برای جلوگیری از آسیب کلیوی و تسریع دفع میوگلوبین و سموم از بدن است. معمولاً از محلول‌های کریستالوئید مانند نرمال سالین یا رینگر لاکتات استفاده می‌شود.
- اصلاح الکترولیت‌ها: عدم تعادل الکترولیتی، مانند هیپرکالمی (افزایش پتاسیم خون)، هیپوکلسمی (کاهش کلسیم خون) یا هیپرفسفاتمی، باید سریعاً اصلاح شود تا از عوارضی مثل آریتمی قلبی جلوگیری شود.
- دیورتیک‌ها: در برخی موارد، برای افزایش دفع ادرار و پیشگیری از تجمع سموم، ممکن است از دیورتیک‌هایی مانند فوروزماید استفاده شود.
- بیکربنات سدیم: برای قلیایی کردن ادرار و کاهش خطر رسوب میوگلوبین در کلیه‌ها ممکن است بیکربنات تجویز شود.
- درمان‌های تخصصی: در موارد شدید که آسیب کلیوی (نارسایی کلیه) ایجاد شده باشد، ممکن است دیالیز ضروری باشد.
- درمان علت زمینه‌ای: اگر رابدومیولیز به دلیل عوامل خاصی مانند آسیب فیزیکی، مصرف دارو، عفونت، یا بیماری‌های عضلانی رخ داده باشد، باید علت اصلی نیز درمان شود.
مراقبت‌های پرستاری رابدومیولیز
مراقبت‌های پرستاری نقش مهمی در بهبود بیماران مبتلا به رابدومیولیز دارد. اقدامات اصلی عبارتند از:
پایش وضعیت بیمار
- اندازه‌گیری مکرر علائم حیاتی (فشارخون، نبض، و دما).
- پایش دقیق ورودی و خروجی مایعات، خصوصاً حجم و رنگ ادرار.
- نظارت بر تغییرات سطح هوشیاری، الکترولیت‌ها، و عملکرد کلیوی.
اداره مایعات
- اطمینان از تجویز مایعات وریدی کافی طبق دستور پزشک.
- بررسی علائم اورلود مایعات (مانند تنگی نفس یا ادم).
پیشگیری از عوارض
- نظارت بر سطح پتاسیم و اصلاح آن برای پیشگیری از آریتمی قلبی.
- پیشگیری از زخم‌های فشاری در بیمارانی که بی‌حرکت هستند.
آموزش بیمار و خانواده
- آموزش درباره علائم هشداردهنده (مانند کاهش ادرار یا تغییر رنگ آن).
- توصیه به اجتناب از عواملی که باعث رابدومیولیز می‌شوند (مانند ورزش شدید یا مصرف داروهای خاص).
حمایت روانی
- فراهم کردن حمایت عاطفی برای بیمار و خانواده در طول درمان.
فیزیوتراپی رابدومیولیز
فیزیوتراپی در مراحل بهبودی از رابدومیولیز و بازگرداندن عملکرد عضلانی نقش دارد. برنامه درمانی باید تحت نظر پزشک و متخصص فیزیوتراپی تنظیم شود:
مرحله حاد
- در این مرحله معمولاً بیمار نیاز به استراحت دارد و فیزیوتراپی محدود به جلوگیری از عوارض بی‌حرکتی (مانند انقباضات عضلانی یا زخم فشاری) است.
- تمرینات تنفسی و حرکات غیرفعال ملایم ممکن است تجویز شود.
مرحله بهبودی
- تمرینات کششی و تقویتی: برای بازسازی قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات.
- تمرینات هوازی سبک: مانند پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری برای بهبود استقامت.
- تمرینات تعادلی: برای کمک به بازگشت تعادل و هماهنگی عضلات.
پیشگیری از عود
- آموزش در مورد شدت و مدت مناسب فعالیت‌های بدنی.
- توصیه به گرم کردن و خنک کردن مناسب قبل و بعد از ورزش.
مدیریت درد
- استفاده از تکنیک‌های کاهش درد مانند ماساژ درمانی، گرما یا سرما درمانی.
در مجموع، فیزیوتراپی به بازگشت توانایی‌های حرکتی و جلوگیری از ضعف یا آتروفی عضلانی کمک می‌کند.
پیشگیری
عجیب است که 13 بازیکن، با هم بیمار شوند. درس هایی در مورد بدن وجود دارد که آموختن آن ها لازم است.
- درد اندک، هیچ گاه به کسی آسیب نمی رساند اما فرد باید بداند درد زیاد به چه معناست.
- آب، برای عملکرد بدن حیاتی است و تشنگی، سیگنال بدن برای نیاز به آب است.
- در نهایت، اجازه دهید ادرار، راهنمای شما باشد. ادرار شفاف، نشانه این است که آب بدن کافی است و کلیه ها در حال خارج کردن آب اضافی هستند. ادرار غلیظ، دقیقا برعکس است؛ کلیه ها دچار کم آبی هستند و می خواهند تا حد امکان آب را ذخیره کنند. ادرار قهوه ای، نشانه این است که اتفاقات بدی از جنس رابدومیولیز در راه است.
در صورتی که به طور جدی ورزش می کنید، برای پیشگیری از آسیب حین تمرین و ورزش بهتر است زیر نظر یک فیزیوتراپیست ورزشی کار کنید. فیزیوتراپیست های ما در کلینیک فیزیوتراپی یادمان می توانند شما را راهنمایی کنند.
برای دریافت نوبت و مشاوره با ما تماس بگیرید
شماره های تماس کلینیک فیزیوتراپی یادمان : 02188088541 / 02188074196