انگشتان دست نقش حیاتی در انجام فعالیت‌های روزمره مانند نوشتن، تایپ کردن، گرفتن اشیا، بازی کردن، و بسیاری کارهای دیگر دارند. تاندون‌های انگشتان دست به عنوان رابط بین عضلات و استخوان‌ها عمل می‌کنند و حرکت دقیق و کنترل شده انگشتان را ممکن می‌سازند. آسیب تاندون‌های انگشت دست می‌تواند موجب درد، محدودیت حرکت، ضعف عملکرد و حتی ناتوانی در انجام کارهای ساده روزمره شود. فیزیوتراپی یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی برای بازتوانی و بهبود عملکرد انگشتان پس از آسیب تاندونی است. در این مقاله به بررسی اهمیت فیزیوتراپی تاندون انگشت دست، روش‌های درمانی و تمرینات اختصاصی می‌پردازیم.
آناتومی تاندون‌های انگشت دست
برای درک بهتر آسیب‌ها و درمان تاندون‌های انگشت، آشنایی با ساختار آناتومیک این ناحیه ضروری است. هر انگشت دست دارای سه بند است (بجز شست) که توسط تاندون‌های خم‌کننده و بازکننده کنترل می‌شود:
- تاندون‌های خم‌کننده (فلکسور): این تاندون‌ها در سمت کف‌دستی قرار دارند و باعث خم شدن انگشتان می‌شوند. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: فلکسور دیجیتروم پروفوندوس و فلکسور دیجیتروم سوپرفیشیالیس.
- تاندون‌های بازکننده (اکستنسور): این تاندون‌ها در پشت دست قرار دارند و مسئول باز کردن انگشتان هستند.
- غلاف تاندونی و پولی‌ها: تاندون‌ها درون غلاف‌هایی حرکت می‌کنند که توسط ساختارهایی به نام پولی (Pulley) در جای خود نگه داشته می‌شوند.
علل آسیب تاندون انگشت دست
تاندون‌های انگشتان می‌توانند بر اثر عوامل مختلفی آسیب ببینند، از جمله:
- آسیب‌های حاد: بریدگی با اجسام تیز، پارگی در اثر ضربه شدید، یا کشیدگی ناگهانی.
- آسیب‌های مزمن: استفاده بیش از حد یا حرکات تکراری (مانند تایپ زیاد یا نواختن ساز).
- بیماری‌ها: بیماری‌های التهابی مانند روماتیسم مفصلی، دیابت، و بیماری‌های دژنراتیو.
- عوارض جراحی: گاهی پس از جراحی دست، چسبندگی یا سفتی تاندون‌ها ایجاد می‌شود.
علائم و نشانه‌های آسیب تاندون انگشت دست
علائم آسیب تاندون بسته به شدت و نوع آسیب متفاوت است. شایع‌ترین نشانه‌ها عبارتند از:
- درد موضعی یا گسترده در انگشت یا کف دست
- تورم و التهاب
- محدودیت حرکات انگشت
- ناتوانی در خم یا باز کردن انگشت
- ضعف یا کاهش قدرت گرفتن
- صدای تق تق یا جهش (Trigger Finger)
- تغییر شکل یا عدم تقارن انگشتان
روش‌های تشخیص آسیب تاندون
تشخیص آسیب تاندون معمولاً بر پایه شرح حال، معاینه فیزیکی و گاهی انجام تصویربرداری انجام می‌شود:
- معاینه بالینی: ارزیابی دامنه حرکتی، قدرت عضلات، و بررسی علائم خاص مانند گیر افتادگی تاندون.
- تصویربرداری: سونوگرافی، MRI، یا رادیوگرافی در موارد خاص.
- تست‌های عملکردی: تست خم و باز کردن فعال و غیرفعال انگشت.
اهداف فیزیوتراپی در آسیب تاندون انگشت دست
فیزیوتراپی نقش کلیدی در بهبود عملکرد و پیشگیری از عوارض دارد. اهداف اصلی فیزیوتراپی عبارتند از:
- کاهش درد و التهاب
- افزایش دامنه حرکتی مفاصل انگشت
- تقویت عضلات اطراف انگشت
- پیشگیری از چسبندگی و خشکی تاندون
- بازگشت عملکرد طبیعی انگشت
- آموزش صحیح استفاده از دست در فعالیت‌های روزمره
مراحل فیزیوتراپی تاندون انگشت دست
1. فاز حاد (1 تا 3 هفته اول)
در این مرحله تمرکز بر کنترل درد و التهاب است. اقدامات شامل:
- استراحت نسبی: اجتناب از فعالیت‌های تشدیدکننده درد.
- استفاده از اسپلینت یا آتل: برای ثابت نگه داشتن انگشت و جلوگیری از آسیب بیشتر.
- سرما درمانی: استفاده از یخ برای کاهش التهاب.
- حرکات غیرفعال ملایم: توسط فیزیوتراپیست برای حفظ تحرک مفصل.
2. فاز تحت حاد (3 تا 6 هفته)
با کاهش درد و التهاب، حرکات فعال آغاز می‌شود:
- حرکات فعال بدون مقاومت: خم و باز کردن آرام انگشت.
- تمرینات کششی ملایم: برای پیشگیری از چسبندگی تاندون.
- درمان دستی: تکنیک‌های ملایم جهت بهبود حرکت بافت نرم.
3. فاز بازتوانی (6 تا 12 هفته)
در این مرحله هدف بازگشت کامل عملکرد است:
- تدریجاً افزایش شدت تمرینات: افزودن مقاومت تدریجی.
- تمرینات قدرتی: استفاده از توپ نرم، خمیر فیزیوتراپی، یا کش برای تقویت عضلات.
- تمرینات عملکردی: شبیه‌سازی حرکات روزمره برای آماده‌سازی دست به بازگشت فعالیت‌ها.
- درمان‌های فیزیکی: مانند اولتراسوند یا لیزر برای بهبود ترمیم بافت‌ها.
4. فاز بازگشت به فعالیت (بعد از 12 هفته)
- تمرینات تخصصی: بسته به شغل یا ورزش فرد.
- ارزیابی پیشرفت: بررسی دامنه حرکتی، قدرت و توانایی انجام فعالیت‌های روزمره.
تمرینات فیزیوتراپی برای تاندون انگشت دست
توجه: تمرینات باید زیر نظر فیزیوتراپیست و متناسب با شرایط بیمار انجام شود.
1. خم و باز کردن فعال انگشتان
- دست را صاف روی میز قرار دهید.
- به آرامی انگشت آسیب‌دیده را خم و سپس باز کنید.
- هر حرکت را 10 بار تکرار کنید.
2. تمرین Gliding (لغزش تاندون)
- انگشت را به حالت قلاب (Hook) خم کنید، سپس به حالت مشت کامل و بعد صاف برگردانید.
- این تمرین باعث جلوگیری از چسبندگی تاندون می‌شود.
3. کشش تاندون
- نوک انگشت را با دست دیگر به آرامی به سمت عقب بکشید تا کشش ملایمی احساس شود.
- 10 ثانیه نگه دارید و رها کنید. 5 بار تکرار شود.
4. استفاده از توپ نرم یا خمیر فیزیوتراپی
- توپ کوچک یا خمیر را در دست بگیرید و به آرامی فشار دهید.
- این تمرین به تقویت عضلات انگشت کمک می‌کند.
5. حرکت “Tabletop” یا “L”
- انگشتان را صاف کنید، سپس مفاصل میانی را خم کنید تا شکل L بسازند.
- 10 بار تکرار شود.
6. استفاده از کش یا بند لاستیکی
- کش را دور انگشتان بیندازید و سعی کنید انگشتان را از هم باز کنید.
- 10 بار تکرار شود.
مراقبت‌های خانگی و پیشگیری از آسیب مجدد
- استفاده صحیح: از انجام حرکات تکراری و شدید اجتناب کنید.
- گرم کردن قبل از فعالیت: قبل از انجام کارهای سنگین یا ورزشی، دست‌ها را گرم کنید.
- رعایت ارگونومی: هنگام تایپ یا استفاده از ابزار، وضعیت صحیح دست را حفظ کنید.
- استراحت کافی: در فواصل زمانی کار، به دست‌ها استراحت دهید.
- درمان سریع آسیب‌ها: در صورت بروز آسیب یا درد، زودتر به پزشک یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید.
نقش فیزیوتراپیست در بازتوانی تاندون انگشت
فیزیوتراپیست با ارزیابی دقیق وضعیت بیمار، طرح درمانی اختصاصی ارائه می‌دهد که شامل:
- انتخاب مناسب‌ترین تمرینات
- آموزش صحیح انجام حرکات
- نظارت بر پیشرفت بیمار
- ارائه توصیه‌های لازم برای پیشگیری از عود آسیب
در موارد خاص، فیزیوتراپیست با تیم پزشکی (پزشک، جراح دست، کاردرمانگر) همکاری نزدیک دارد تا بهترین نتیجه برای بیمار حاصل شود.
عوارض بی‌توجهی به درمان
در صورت عدم درمان یا فیزیوتراپی مناسب، عوارضی مانند:
- کاهش دائمی دامنه حرکتی
- ضعف دائمی عضلات
- چسبندگی تاندون و محدودیت عملکرد
- تغییر شکل انگشت (دفورمیتی)
- درد مزمن و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره ایجاد می‌شود که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به شدت مختل کند.
بیشتر بخوانید: فیزیوتراپی انگشت دست: راهنمای کامل درمان و تقویت حرکات انگشتان
جمع‌بندی
آسیب تاندون‌های انگشت دست از جمله مشکلات شایع به خصوص در افراد فعال و کسانی که کارهای دستی انجام می‌دهند، به شمار می‌رود. فیزیوتراپی با ارائه مجموعه‌ای از تمرینات تخصصی، درمان‌های فیزیکی و آموزش مراقبت‌های خانگی نقش مهمی در بهبود عملکرد انگشت، پیشگیری از عوارض و بازگشت هرچه سریع‌تر بیمار به زندگی عادی دارد. پیروی دقیق از برنامه درمانی فیزیوتراپی، همکاری با تیم درمان، و رعایت نکات پیشگیرانه، کلید موفقیت در درمان این آسیب‌ها است.
در نهایت، در صورت بروز هرگونه آسیب یا علائم غیرعادی در انگشتان دست، مشورت با پزشک و فیزیوتراپیست، و شروع درمان به موقع، اهمیت بسزایی در حفظ سلامت و عملکرد دستان شما دارد.