چسبندگی عصب دست یکی از مشکلات شایع سیستم عصبی محیطی است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به طور قابل توجهی تحت تاثیر قرار دهد. این عارضه معمولاً پس از اعمال جراحی، آسیب‌های تروماتیک یا به دنبال التهاب‌های مزمن در ناحیه دست ایجاد می‌شود. چسبندگی عصب به معنای اتصال غیرطبیعی عصب به بافت‌های اطرافش است که منجر به محدودیت حرکت عصب و بروز علائم مختلفی می‌شود. در این مقاله، به بررسی جامع علائم و نشانه‌های چسبندگی عصب دست، دلایل بروز این عارضه و روش‌های تشخیص آن خواهیم پرداخت.
چسبندگی عصب دست چیست؟
عصب‌ها رشته‌هایی هستند که پیام‌های حسی و حرکتی را بین مغز، نخاع و اندام‌ها منتقل می‌کنند. در حالت طبیعی، عصب‌ها باید در میان بافت‌های اطراف خود (مانند عضلات، تاندون‌ها و فاسیا) به راحتی حرکت کنند تا عملکرد مناسبی داشته باشند. اما گاهی به دلایل مختلفی مانند جراحی، آسیب یا التهاب، عصب به بافت اطرافش می‌چسبد و حرکت آن محدود می‌شود. این وضعیت را چسبندگی عصب (Nerve Adhesion) می‌نامند.
چسبندگی عصب دست معمولاً پس از آسیب‌های شدید، جراحی‌های باز، شکستگی‌ها، سوختگی، یا حتی عفونت‌ها ایجاد می‌شود. در برخی موارد، حرکات تکراری یا فشار مداوم روی عصب نیز می‌تواند عامل بروز این مشکل باشد.
علل ایجاد چسبندگی عصب دست
چسبندگی عصب دست معمولاً به دنبال یک آسیب یا جراحی اتفاق می‌افتد، اما علل دیگری نیز وجود دارد. برخی از مهم‌ترین علل عبارت‌اند از:
- جراحی‌های دست: پس از جراحی‌هایی مثل ترمیم تاندون، آزادسازی تونل کارپال یا سایر عمل‌های جراحی باز، احتمال چسبندگی عصب افزایش می‌یابد.
- آسیب‌های تروماتیک: ضربه‌ها، شکستگی‌ها یا بریدگی‌های عمیق می‌توانند باعث آسیب به عصب و بافت‌های اطراف شوند.
- التهابات مزمن: بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید یا عفونت‌ها نیز می‌توانند به ایجاد چسبندگی منجر شوند.
- سوختگی‌ها: سوختگی‌های عمیق باعث اسکار و چسبندگی بافتی می‌شوند که می‌توانند عصب را هم درگیر کنند.
- حرکات تکراری و فشار مداوم: مشاغلی که نیازمند حرکات تکراری مچ و انگشتان هستند، ممکن است زمینه‌ساز آسیب و چسبندگی شوند.
علائم و نشانه‌های چسبندگی عصب دست
علائم چسبندگی عصب دست بسته به شدت و محل چسبندگی متفاوت است. برخی از شایع‌ترین علائم عبارت‌اند از:
۱. درد مزمن یا متناوب
یکی از مهم‌ترین علائم چسبندگی عصب دست، درد مداوم یا دوره‌ای در مسیر عصب است. این درد معمولاً با حرکت دست یا انگشتان، خصوصاً هنگام کشش عصب، تشدید می‌شود و ممکن است به صورت سوزش، تیر کشیدن یا کرختی احساس شود.
۲. گزگز و بی‌حسی (پارستزی)
بیماران اغلب از احساس گزگز، مور مور یا بی‌حسی در ناحیه تحت تأثیر عصب شکایت دارند. این نشانه‌ها معمولاً هنگام فعالیت یا حتی در حالت استراحت نیز ممکن است ظاهر شوند.
۳. ضعف عضلانی
در موارد شدیدتر، چسبندگی عصب می‌تواند باعث ضعف عضلاتی شود که توسط آن عصب عصب‌دهی می‌شوند. به عنوان مثال، اگر عصب مدیان دچار چسبندگی شود، قدرت عضلات تنیار شست کاهش می‌یابد.
۴. محدودیت دامنه حرکتی
فرد ممکن است متوجه شود که نمی‌تواند انگشتان یا مچ خود را به طور کامل خم یا صاف کند. این محدودیت حرکتی معمولاً به علت درد یا کشیده شدن عصب به وجود می‌آید.
۵. درد هنگام لمس مسیر عصب
در معاینه، لمس مسیر عصب (مثلاً عصب اولنار در سمت داخلی ساعد و دست) ممکن است باعث ایجاد درد شدید یا احساس شوک شود.
۶. حساسیت به سرما و گرما
برخی بیماران نسبت به تغییرات دما حساسیت نشان می‌دهند؛ به گونه‌ای که تماس با آب سرد یا گرم باعث تشدید علائم می‌شود.
۷. احساس کشیدگی یا گیر کردن عصب
بیمار ممکن است احساس کند عصب در هنگام حرکت کردن، به جایی گیر می‌کند یا کشیده می‌شود.
تفاوت چسبندگی عصب با سایر آسیب‌های عصبی
علائم چسبندگی عصب ممکن است با سایر آسیب‌های عصبی (مانند سندرم تونل کارپال یا نوروپاتی محیطی) اشتباه گرفته شود. اما معمولاً در چسبندگی عصب، علائم با حرکت و کشش عصب تشدید می‌شود و ممکن است درد به صورت موضعی‌تر باشد. همچنین اغلب سابقه جراحی، آسیب یا التهاب مزمن وجود دارد.
روش‌های تشخیص چسبندگی عصب دست
تشخیص چسبندگی عصب دست به کمک شرح حال دقیق، معاینه فیزیکی و گاهی استفاده از روش‌های پاراکلینیکی انجام می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین روش‌های تشخیص اشاره می‌کنیم:
۱. شرح حال و معاینه بالینی
پزشک با گرفتن شرح حال دقیق از بیمار (مانند زمان شروع علائم، سابقه جراحی یا آسیب، نوع درد و عوامل تشدید یا تسکین‌دهنده) به تشخیص نزدیک می‌شود.
در معاینه فیزیکی، پزشک ممکن است تست‌های زیر را انجام دهد:
- تست کشش عصب (Nerve Tension Test): حرکت دادن دست و انگشتان به گونه‌ای که عصب تحت کشش قرار گیرد، و مشاهده واکنش بیمار از نظر درد یا گزگز.
- تست تینل (Tinel’s Sign): ضربه آرام روی مسیر عصب برای بررسی واکنش درد یا گزگز.
- بررسی قدرت عضلات و دامنه حرکتی: ارزیابی ضعف عضلانی یا محدودیت حرکت دست و انگشتان.
۲. الکترومیوگرافی (EMG) و مطالعات هدایت عصبی (NCV)
این تست‌ها برای بررسی عملکرد عصب و عضله به کار می‌روند. کاهش سرعت هدایت عصبی یا وجود بلاک در مسیر عصب می‌تواند نشانه آسیب یا چسبندگی باشد، اما این روش‌ها به طور اختصاصی چسبندگی را نشان نمی‌دهند و بیشتر برای رد سایر علل به کار می‌روند.
۳. اولتراسوند (سونوگرافی)
سونوگرافی با فرکانس بالا می‌تواند چسبندگی عصب به بافت‌های اطراف را نشان دهد. این روش، غیرتهاجمی و دقیق است و می‌تواند حرکت عصب نسبت به بافت‌های اطراف را به صورت دینامیک بررسی کند.
۴. MRI
تصویربرداری MRI خصوصاً با استفاده از تکنیک‌های مخصوص (مانند MRI Neurography)، می‌تواند ساختار و موقعیت عصب و بافت‌های اطراف را با جزئیات نشان دهد و وجود چسبندگی یا فیبروز را مشخص کند.
۵. مطالعات بالینی و مشاهده جراحی
در برخی موارد خاص، تشخیص قطعی تنها هنگام جراحی و مشاهده مستقیم عصب و بافت‌های اطراف امکان‌پذیر است.
اهمیت تشخیص زودهنگام چسبندگی عصب دست
تشخیص زودهنگام چسبندگی عصب دست اهمیت زیادی دارد، زیرا درمان به موقع می‌تواند مانع از پیشرفت آسیب عصبی، ضعف عضلات و محدودیت حرکتی شود. در صورت تأخیر در درمان، ممکن است آسیب دائمی به عصب وارد شده و عملکرد طبیعی دست دچار اختلال جدی شود.
درمان چسبندگی عصب دست؛ به اختصار
اگرچه هدف اصلی مقاله، بررسی علائم و تشخیص چسبندگی عصب دست است، اما اشاره کوتاهی به درمان‌های رایج نیز ضروری است. بسته به شدت و محل چسبندگی، درمان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- فیزیوتراپی و تمرینات تخصصی: کمک به بهبود حرکت عصب و کاهش چسبندگی.
- داروهای ضدالتهاب و مسکن: کاهش درد و التهاب.
- تزریق داروهای موضعی (کورتیکواستروئیدها): برای کاهش التهاب و چسبندگی.
- درمان جراحی: در موارد شدید و مقاوم به درمان‌های غیرجراحی، جراحی آزادسازی عصب (Neurolysis) انجام می‌شود.
پیشگیری از چسبندگی عصب دست
برخی اقدامات پیشگیرانه می‌تواند خطر بروز چسبندگی عصب پس از جراحی یا آسیب را کاهش دهد:
- شروع زودهنگام حرکات و فیزیوتراپی پس از جراحی
- خودداری از حرکات تکراری و فشار بیش از حد به دست
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا آرتریت
- رعایت بهداشت و مراقبت صحیح از زخم‌ها و آسیب‌ها
جمع‌بندی
چسبندگی عصب دست یکی از اختلالات جدی و دردناک است که می‌تواند فعالیت‌های روزمره فرد را به شدت مختل کند. شناخت علائم و نشانه‌های هشداردهنده مانند درد مزمن، گزگز، ضعف عضلانی و محدودیت حرکت، اهمیت زیادی دارد. تشخیص به موقع و دقیق، با کمک شرح حال، معاینه بالینی و روش‌های تصویربرداری مانند سونوگرافی و MRI، می‌تواند روند درمان را بهبود بخشد و از بروز عوارض بیشتر جلوگیری کند. در صورت مشاهده هر یک از علائم ذکر شده، مراجعه به پزشک متخصص دست و اعصاب محیطی توصیه می‌شود تا درمان مناسب آغاز شود و عملکرد طبیعی دست حفظ گردد.