پلاژیوسفالی چیست؟
پلاژیوسفالی (Plagiocephaly) به معنای «سر کج» یا «تختی سر» است و به تغییر شکل یا نامتقارن شدن فرم جمجمه اطلاق میشود. این شرایط معمولاً به دلیل فشار مداوم روی یک قسمت از سر ایجاد میشود. پلاژیوسفالی می‌تواند از بدو تولد وجود داشته باشد یا در ماه‌های اولیه زندگی کودک به دلیل خوابیدن طولانی‌مدت در یک وضعیت خاص ایجاد شود. این وضعیت می‌تواند تأثیری روی زیبایی ظاهری سر داشته باشد، اما در اغلب موارد تأثیری بر عملکرد مغز یا رشد ذهنی فرد ندارد.
پلاژیوسفالی در نوزادان
پلاژیوسفالی در نوزادان، که به آن “سندرم سر تخت” (Flat Head Syndrome) نیز گفته میشود، معمولاً در چند ماه اول زندگی نوزاد رخ می‌دهد. علت اصلی آن، خوابیدن مداوم نوزاد در یک وضعیت خاص است که باعث فشار روی یک طرف جمجمه میشود. عوامل زیر می‌توانند خطر ابتلا به پلاژیوسفالی در نوزادان را افزایش دهند:
- خوابیدن به پشت برای مدت طولانی (هرچند خوابیدن به پشت برای کاهش خطر سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) توصیه میشود).
- تولد زودرس، زیرا جمجمه نوزادان نارس نرم‌تر است.
- کمبود حرکت گردن، که به آن “تورتیکولی” گفته میشود.
- چندقلوزایی، زیرا فضای رحم محدود است و فشار بیشتری به سر وارد میشود.
در بسیاری از موارد، پلاژیوسفالی در نوزادان با تغییر موقعیت خواب، تمرینات فیزیوتراپی، یا استفاده از کلاه‌های مخصوص اصلاح میشود.
پلاژیوسفالی در بزرگسالان
پلاژیوسفالی در بزرگسالان معمولاً نتیجه مشکلات اصلاح‌نشده دوران نوزادی است. اگر پلاژیوسفالی در کودکی درمان نشده باشد، ممکن است شکل غیرمتقارن جمجمه در بزرگسالی باقی بماند. هرچند این وضعیت به ندرت بر عملکرد ذهنی یا مغزی تأثیر می‌گذارد، اما می‌تواند بر زیبایی ظاهری و اعتمادبه‌نفس فرد تأثیر بگذارد. درمان پلاژیوسفالی در بزرگسالان به دلیل سخت و ثابت شدن جمجمه بسیار دشوار است و معمولاً شامل روش‌های جراحی یا استفاده از پروتزهای سفارشی برای بهبود ظاهر سر است.
پلاژیوسفالی موضعی
پلاژیوسفالی موضعی حالتی از پلاژیوسفالی است که در آن تغییر شکل یا تختی سر فقط در یک نقطه خاص از جمجمه دیده میشود. این حالت معمولاً به دلیل فشار مداوم روی آن ناحیه خاص ایجاد میشود. پلاژیوسفالی موضعی ممکن است در اثر موارد زیر رخ دهد:
- استفاده طولانی‌مدت از صندلی‌های نوزاد یا گهواره‌هایی که سر نوزاد در یک موقعیت خاص نگه داشته میشود.
- خوابیدن نوزاد در یک سمت خاص برای مدت طولانی.
- آسیب‌های مختصر در رحم (مثلاً در اثر فشار ناشی از وضعیت جنین یا فضای محدود).
درمان پلاژیوسفالی موضعی معمولاً شامل تغییر وضعیت‌های خواب، فیزیوتراپی، یا استفاده از کلاه‌های اصلاحی است.
پیشگیری از بروز پلاژیوسفالی راحت تر از درمان است.
مراقبت مناسب از نوزاد، توجه کردن به حالت سر او در هنگام خوابیدن باعث می شود که از وارد شدن فشار بیش از حد به سر پیشگیری گردد و عضلات سر و کمر تقویت شوند.
باید صرف نظر از شدت پلاژیوسفالی همیشه کودک را به پشت خواباند تا ریسک بروز سندروم مرگ ناگهانی نوزاد به حداقل برسد.
پزشک به پدر و مادرها توصیه می کنند هنگامی که کودک می خوابد همیشه حالت سر او را بررسی کنند.
برای درمان پلاژیوسفالی باید صبر کرد تا سر کودک رشد کند و به شکل دهی خود بپردازد.
این اقدام مراقبتی با توجه به حالت سر کودک در هنگام خوابیدن و خواباندن او به پشت بهبود شکل سر کمک خواهد کرد.
در صورتی که کودک دچار بدشکلی گردن باشد تمرینات ورزشی و کششی توصیه شده توسط متخصص فیزیوتراپی به بهبود او کمک خواهد کرد.
هلمت تراپی روش است که فقط برای موارد شدید پلاژیوسفالی در کودکان بالاتر از شش ماه تجویز می شود که روش های درمانی مراقبتی تاثیری در بهبود آنها نداشته است.
مطالعات اخیر نشان داده است که روش های مراقبتی و هلمت تراپی در کودکانی که دچار پلاژیوسفالی هستند با نتایج مثبتی همراه است.
پلاژیوسفالی چگونه تشخیص داده میشود؟
در صورتی که پشت سر کودک صاف باشد یا آنکه در صورت برخی اختلالات دیده شود دچار پلاژیوسفالی است.
در صورتی که از بالا به سر کودک نگاه شود فقط یک گوش یا یک طرف از پیشانی او مشاهده خواهد شد.
این وضعیت به معنای وجود پلاژیوسفالی وضعیتی در کودک است.
وجود برخی توده های کوچک در سر کودکان یا صافی آن پس از زایمان شایع است که به موقعیت کودک درون رحم مادر ارتباط دارد.
این وضعیت کاملاً طبیعی است اما در صورتی که پس از هفته ششم تولد بهبود پیدا نکند باید به پزشک مراجعه کرد.
در چه مواردی کودک به پزشک یا متخصص فیزیوتراپی نیاز دارد؟
پلاژیوسفالی توسط متخصص اطفال یا متخصص فیزیوتراپی کودکان تشخیص داده می شود.
کودکانی که دچار پلاژیوسفالی هستند نیازی به عمل جراحی ندارند و در موارد نادر که بدشکلی سر کودک بسیار شدید است هلمت تراپی توصیه می شود.
مراجعه به متخصص فیزیوتراپی کودکان و کسب اطلاعات لازم درباره روش های موجود برای اصلاح شکل سر کودک در حالت خوابیده ضروری است.
کودکانی که دچار تورتیکولی هستند به حرکات کششی و تقویتی مخصوص عضلات گردن نیاز خواهند داشت.
کودکانی که بیش از سایر اختلالات، صافی سر و تورتیکولی شدید هستند و روش های مراقبتی تاثیری در بهبود آنها نداشته است باید به بیمارستان کودکان ارجاع داده شوند.
آیا پلاژیوسفالی یک اختلال نگران کننده است؟
بدشکلی سر کودک باعث نگرانی پدر و مادر می شود اما با بزرگ شدن او شکل سر بهبود پیدا خواهد کرد.
حدود ۲۰ درصد از نوزادان در هفته ششم تولد دچار پلاژیوسفالی می شوند که این وضعیت در ماه چهارم به حداکثر می رسد اما تا ۲ سالگی بهبود پیدا می کند.
با بزرگ شدن کودک شکل سر او اصلاح می شود و دچار هیچ گونه اختلالی نخواهد شد.
در صورتی که پدر و مادر هر گونه نگرانی در ارتباط با رشد کودک خود داشته باشند بهتر است به پزشک کودکان مراجعه نمایند.
بیشتر بخوانید: پا چنبری یا بدشکلی پای نوزادان و کودکان
درمان پلاژیوسفالی
درمان پلاژیوسفالی به شدت و سن فرد بستگی دارد. در نوزادان، به دلیل انعطاف‌پذیری بالای جمجمه، درمان‌ها معمولاً ساده‌تر و غیرتهاجمی‌تر هستند. روش‌های درمانی شامل:
- تغییر وضعیت خواب: تغییر مرتب موقعیت سر نوزاد هنگام خواب برای کاهش فشار روی یک نقطه خاص.
- تمرینات فیزیوتراپی: در صورتی که پلاژیوسفالی ناشی از تورتیکولی باشد، تمرینات فیزیوتراپی برای تقویت عضلات گردن و بهبود حرکت گردن مفید است.
- کلاه‌های اصلاحی (Helmet Therapy): در موارد شدیدتر، از کلاه‌های مخصوص برای هدایت رشد جمجمه به سمت حالت متقارن استفاده میشود.
- جراحی: در موارد بسیار نادر و شدید که سایر روش‌ها مؤثر نباشند، جراحی ممکن است به عنوان راه‌حل نهایی در نظر گرفته شود.
در بزرگسالان، درمان پلاژیوسفالی به دلیل سفتی استخوان‌های جمجمه پیچیده‌تر است و معمولاً شامل روش‌های جراحی یا استفاده از پروتزهای سفارشی میشود.
فیزیوتراپی چه تاثیری در بهبود شکل سر کودک دارد؟
متخصص فیزیوتراپی به ارزیابی شکل سر کودک می پردازد تا شدت پلاژیوسفالی و سفت بودن عضلات گردن را مشخص نماید.
کودکانی که دچار پلاژیوسفالی هستند اما هیچ گونه مشکل و بیماری جدی در آنها تشخیص داده نشده است با گذر زمان بهبود پیدا می کنند.
متخصص فیزیوتراپی کودکان نکات مهم و استراتژی های کمک کننده را به منظور بهبود شکل سر کودک در اختیار پدر و مادر قرار می دهد.
برای اطمینان از قرار گرفتن سر کودک در یک جهت باید در دو طرف سر او بالش قرار داد. تا کودک به روبرو نگاه کند و شکل سرش اصلاح گردد.
باید هر روز حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه کودک را روی شکم خواباند. زیرا این کار به اصلاح شکل سر کمک خواهد کرد.
در صورتی که کودک دچار تورتیکولی با شدت تمرینات مخصوص گردن از قبیل حرکات کششی و تقویتی به او برای اصلاح شکل سر کمک خواهد کرد.
متخصص فیزیوتراپی به پدر و مادر توصیه می نماید با کودک خود بازی کنند. و از همه نکات ضروری برای کمک به رشد او استفاده نمایند.
فیزیوتراپی تا چند اندازه باعث اصلاح شکل سر کودک می شود؟
کودکانی که دچار پلاژیوسفالی هستند باید توسط پزشک یا متخصص فیزیوتراپی ارزیابی شوند. و به کمک روش های مخصوص شکل سر آنها بهبود پیدا کند.
شکل سر تعداد زیادی از این کودکان تا سن دو یا سه سالگی بهبود پیدا می کند. فقط دو درصد از آنها به اقدامات درمانی نیاز خواهند داشت.
برخی شواهد نشان داده که خواباندن کودک روی شکم به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه و ۳ مرتبه در روز از بروز پلاژیوسفالی پیشگیری می کند.
به طور کلی کودکان مبتلا به پلاژیوسفالی و تورتیکولی باید توسط متخصص فیزیوتراپی کودکان ارزیابی و درمان شوند.
تحقیقات متعددی در ارتباط با هلمت تراپی انجام شده است. اما تعداد زیادی از آنها کودکان را به مدت طولانی ارزیابی نکرده اند.
این امر باعث شده اطلاعات مناسبی در ارتباط با مزایا و معایب هلمت تراپی به دست نیاید.
هلمت تراپی یک روش گران قیمت است که با صرف زمان طولانی به درمان پلاژیوسفالی می پردازد.
این روش فقط باید در کودکان بزرگتر از شش ماه که دچار بدشکلی سر هستند و سایر روش های درمانی باعث بهبود آنها نشده است مورد استفاده قرار بگیرد.
آیا خواباندن کودک روی شکم سلامت او را به خطر نمی اندازد؟
پیروی کردن از الگوی صحیح خواباندن کودک باعث شده که تا ۴۰ درصد ریسک بروز سندروم مرگ ناگهانی کودک کاهش پیدا کند.
با این حال احتمال بروز پلاژیوسفالی در کودکان افزایش پیدا کرده است.
پزشکان تصور می کنند که افزایش احتمال بدشکلی سر کودکان به خوابیدن بیش از حد به پشت ارتباط دارد.
پدر و مادر باید دقت کنند که به هیچ عنوان برای کنترل پلاژیوسفالی از نکات مرتبط با سندروم مرگ ناگهانی کودک غافل نشوند.
همه کودکان باید به پشت بخوابند. هیچ گونه دستگاه یا وسیله خاصی در رختخواب یا زیر تشک آنها قرار داده نشود.
چه اقداماتی را باید در منزل انجام داد؟
خواباندن کودک روی شکم
خواباندن کودک روی شکم از همان زمان تولد توصیه می شود و به کودک برای تقویت عضلات کمک خواهد کرد.
در ابتدا ممکن است این حرکت کمی باعث ناراحتی کودک شود. اما به تدریج کودک به این وضعیت عادت می کند.
برای شروع بهتر است هر روزی چند بار به مدت یک تا دو دقیقه کودک را روی شکم قرار داد.
تا سن چهار ماهگی کودک باید حداقل روزی سه مرتبه حدود ۱۰ تا ۱۵ دقیقه در این حالت قرار بگیرد.
برخی از روش هایی که برای قرار دادن کودک روی شکم وجود دارد عبارت است از:
پدر یا مادر در حالت خوابیده کودک را روی قفسه سینه خود قرار دهند. به نحوی که صورت کودک را به خوبی ببینند. استفاده از حوله لوله شده زیر قفسه سینه و زیر بغل کودک برای محافظت از او، قرار دادن کودک روی بازوی والدین، استفاده از قالیچه اتاق، تشک سفت یا سطوح مناسب، بازی کردن با کودک با استفاده از حالات صورت و اسباب بازی.
به هیچ عنوان نباید هنگامی که کودک روی شکم قرار گرفته است او را به حال خود رها کرد.
اصلاح موقعیت تشک
باید هنگامی که کودک می خوابد او را باید هنگامی که کودک می خوابد انتهای تشک او را تنظیم کرد.
پدر و مادر باید دقت کنند کودک در بهترین حالت ممکن قرار بگیرد تا دچار سندروم مرگ ناگهانی نوزاد نشود.
هنگامی که کودک می خوابد باید به پشت قرار بگیرد. چیزی روی سر و صورت او نباشد و پاهای او در قسمت انتهای تشک قرار بگیرد.
قرار دادن کودک در حالت ایستاده
والدین کودک باید سعی کنند در طول روز او را در حالات مختلف قرار دهند. تا کودک به این شرایط عادت کند.
چه مدت طول می کشد تا شکل سر کودک بهبود پیدا کند؟
هرچه کودک مدت بیشتری روی شکم بخوابد توانایی او برای حرکت کردن به صورت مستقل، سینه خیز رفتن و چرخیدن در اطراف خود بیشتر خواهد شد. این حرکات به بهبود شکل سر او نیز کمک خواهد کرد.
معمولاً پدر و مادر تا سن ۱۲ یا ۲۴ ماهگی شاهد بهبود شکل سر کودک خود خواهند بود. زیرا در این دوران سرعت رشد سر بسیار زیاد است.
پس از این دوران سرعت رشد سر کمتر خواهد شد. بهتر است همیشه کودک را به پشت خواباند و در طول روز او را مدت بیشتری روی شکم قرار داد.
والدینی که تصور می کنند کودکان آنها دچار پلاژیوسفالی است بهتر است او را نزد متخصص فیزیوتراپی یا پزشک کودکان ببرند. تا به طور کامل ارزیابی گردد.
برای دریافت نوبت مشاوره با فیزیوتراپیست های ما در کلینیک فیزیوتراپی یادمان واقع در شهرک غرب، بلوار فرحزادی، جهت درمان و اصلاح بدشکلی سر کودک تان با شماره های زیر تماس بگیرید.
فیزیوتراپیست های ما پس از انجام معاینه و ارزیابی های لازم ماساژ ها و حرکات مناسب را برای کودک انجام خواهند داد و به شما آموزش خواهند داد که چه کارهایی را می توانید خودتان در خانه انجام دهید.
شماره های تماس کلینیک فیزیوتراپی یادمان : 02188088541 / 02188074196
سلام ببخشید پسر من بدشکلی سر پالژیوسفالی داره الان دوسالونیمشه بهترشده اما هنوز برطرف نشده تو صورتش تاثیر گذاشته یه لپ بزرگتر و چشمش تنگ تر و پیشونیش یطرفش برامدس توروخدا اگه میشه بهم بگید ایا تا ۷سالگیش برطرف میشه؟ایا الان دیگه فایده داره دکتر بردنش؟ممنون میشم جوابمو بدید توروخدا..
سلام وقتتون بخیر
حتما به پزشک متخصص اطفال یا فیزیوتراپیست اطفال مراحعه نمایید جهت ارزیابی و پیشگیری و درمان