آرتروز انگشت شست پا یکی از شایع‌ترین مشکلات مفصلی پا است که می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد داشته باشد. این وضعیت که در پزشکی با عنوان هالوکس ریجیدوس (Hallux Rigidus) نیز شناخته می‌شود، به معنای سفتی و درد در مفصل پایه انگشت شست پا است. در این مقاله به بررسی علل ایجاد، علائم و نشانه‌ها، روش‌های تشخیص و درمان‌های مختلف این بیماری خواهیم پرداخت.
آرتروز انگشت شست پا چیست؟
آرتروز انگشت شست پا نوعی اختلال تحلیل‌برنده مفصل است که در آن غضروف مفصل پایه انگشت شست (مفصل متاتارسوفالانژیال اول) به تدریج دچار فرسایش و آسیب می‌شود. این فرسایش منجر به درد، سفتی، کاهش دامنه حرکت و در موارد شدید، ناتوانی در راه رفتن طبیعی می‌گردد.
علت آرتروز انگشت شست پا
علت آرتروز انگشت شست پا معمولاً ترکیبی از عوامل مختلف است که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. ژنتیک و سابقه خانوادگی
برخی افراد به طور ژنتیکی مستعد ابتلا به آرتروز هستند. اگر در خانواده شما سابقه ابتلا به آرتروز وجود دارد، احتمال ابتلای شما نیز بیشتر است.
2. آسیب‌دیدگی و ضربه
ضربه یا آسیب به مفصل شست پا، به ویژه شکستگی‌ها یا رگ‌به‌رگ شدن‌ها، می‌تواند روند تحلیل غضروف را تسریع کند و منجر به آرتروز شود.
3. استفاده بیش از حد
فعالیت‌هایی که فشار زیادی بر مفصل شست پا وارد می‌کنند، مانند دویدن‌های طولانی، رقص یا ورزش‌هایی که به پا فشار می‌آورند، می‌تواند خطر ابتلا را افزایش دهد.
4. اختلالات ساختاری پا
وجود ناهنجاری‌های ساختاری مانند صافی کف پا، قوس بیش از حد یا انحراف انگشت شست (هالوکس والگوس)، می‌تواند باعث توزیع نامناسب فشار بر مفصل شود و روند آرتروز را تسریع کند.
5. بیماری‌های التهابی
بیماری‌هایی مانند روماتیسم مفصلی، نقرس یا سایر بیماری‌های التهابی مفصلی می‌توانند باعث بروز یا تشدید آرتروز شوند.
6. افزایش سن
فرسایش طبیعی غضروف با افزایش سن، یکی از شایع‌ترین عوامل بروز آرتروز است. با بالا رفتن سن، احتمال ابتلا به آرتروز مفاصل به طور کلی افزایش می‌یابد.
علائم آرتروز انگشت شست پا
آرتروز انگشت شست پا معمولاً به تدریج بروز پیدا می‌کند و علائم آن می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
1. درد
شایع‌ترین علامت، درد در ناحیه مفصل شست پا است که در ابتدا ممکن است فقط هنگام فعالیت مثل راه رفتن یا دویدن احساس شود، اما با پیشرفت بیماری حتی در حالت استراحت هم درد ادامه دارد.
2. سفتی و کاهش دامنه حرکت
یکی از ویژگی‌های بارز آرتروز، کاهش انعطاف‌پذیری و سفتی مفصل است، به گونه‌ای که خم و راست کردن انگشت شست دشوار می‌شود.
3. تورم و التهاب
گاهی اوقات مفصل دچار تورم، قرمزی و گرمی می‌شود که نشانه التهاب است.
4. برجستگی استخوانی (بونیون)
در موارد پیشرفته، برجستگی استخوانی یا زائده‌ای در کنار مفصل شست پا ایجاد می‌شود که به آن بونیون می‌گویند.
5. صدای کلیک یا تق تق
هنگام حرکت دادن انگشت شست ممکن است صدای کلیک یا تق تق حس شود که ناشی از ساییدگی سطوح مفصل است.
6. تغییر شکل پا
در مراحل پیشرفته، تغییر شکل ظاهری انگشت شست و حتی سایر انگشتان پا ممکن است مشاهده شود.
تشخیص آرتروز انگشت شست پا
برای تشخیص آرتروز انگشت شست پا، پزشک از راه‌های مختلفی استفاده می‌کند که شامل موارد زیر است:
1. شرح حال و معاینه بالینی
پزشک با پرسیدن سوالاتی در مورد شدت و زمان شروع درد، عوامل تشدیدکننده و سوابق پزشکی، به ارزیابی وضعیت می‌پردازد. معاینه فیزیکی پا نیز انجام می‌شود تا دامنه حرکت، نقاط حساس و وجود تورم ارزیابی گردد.
2. تصویربرداری
- رادیوگرافی (عکس ساده): اصلی‌ترین روش تشخیص است که کاهش فاصله مفصلی، وجود زوائد استخوانی و تغییرات ساختاری را نشان می‌دهد.
- MRI: در مواردی که نیاز به بررسی دقیق‌تر بافت‌های نرم یا آسیب‌های اولیه باشد، ام‌آرآی کمک‌کننده است.
- سونوگرافی یا سی‌تی‌اسکن: به ندرت و در موارد خاص استفاده می‌شود.
3. آزمایش خون
اگر پزشک به بیماری‌های التهابی مانند روماتیسم یا نقرس مشکوک باشد، ممکن است آزمایش خون درخواست دهد تا سایر علل مورد بررسی قرار گیرند.
درمان آرتروز انگشت شست پا
درمان این بیماری به شدت علائم، میزان پیشرفت آرتروز و شرایط عمومی بیمار بستگی دارد. هدف درمان، کاهش درد، بهبود عملکرد مفصل و جلوگیری از پیشرفت بیماری است. درمان‌ها به دو دسته غیرجراحی و جراحی تقسیم می‌شوند.
درمان‌های غیرجراحی
1. تغییر سبک زندگی و مراقبت در منزل
- استراحت: کاهش فعالیت‌هایی که باعث تشدید درد می‌شوند.
- کاهش وزن: در صورت اضافه وزن، کاهش وزن می‌تواند فشار روی مفصل شست را کاهش دهد.
- استفاده از کفش مناسب: کفش‌هایی با پنجه پهن و زیره نرم فشار را کمتر می‌کنند.
- استفاده از ارتز و کفی طبی: این وسایل می‌توانند توزیع فشار را اصلاح کنند و درد را کاهش دهند.
2. دارو درمانی
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs): مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب.
- داروهای موضعی: پمادهای ضدالتهاب یا ژل‌ها برای استفاده موضعی روی مفصل.
- تزریق کورتون: در موارد شدیدتر، تزریق داروهای کورتیکواستروئیدی به داخل مفصل برای کاهش التهاب و درد.
3. فیزیوتراپی و ورزش
- تمرینات کششی و تقویتی: کمک به حفظ دامنه حرکت و قدرت عضلات اطراف.
- استفاده از دستگاه‌های فیزیوتراپی: مانند اولتراسوند یا تحریک الکتریکی برای کاهش درد و التهاب.
4. درمان‌های جایگزین
- طب سوزنی: برخی افراد با این روش احساس بهبود درد می‌کنند.
- مصرف مکمل‌ها: موادی مانند گلوکوزامین و کندرویتین ممکن است در برخی بیماران مفید باشد، ولی شواهد علمی قطعی ندارد.
درمان‌های جراحی
در صورتی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نباشند و بیمار همچنان درد و محدودیت حرکتی شدید داشته باشد، پیشنهاد جراحی مطرح می‌شود. انواع جراحی شامل:
1. شویش مفصل (Cheilectomy)
در این روش زوائد استخوانی اطراف مفصل برداشته می‌شود تا دامنه حرکت افزایش یابد و درد کاهش پیدا کند.
2. همی‌آرتروپلاستی
تعویض بخشی از مفصل با پروتز مصنوعی، به ویژه در بیماران جوان‌تر که نیاز به حفظ حرکت مفصل دارند.
3. آرتروپلاستی کامل (تعویض مفصل)
در شرایط خاص، کل مفصل تعویض می‌شود که بیشتر برای بیماران مسن یا افرادی که سایر درمان‌ها برایشان مؤثر نبوده است، انجام می‌شود.
4. آرتروز دِسیس (Arthrodesis)
در این روش، دو استخوان مفصل انگشت شست به هم جوش داده می‌شود تا کاملاً بی‌حرکت شود. این روش درد را به خوبی برطرف می‌کند ولی حرکتی در مفصل باقی نمی‌ماند.
مراقبت‌های بعد از درمان جراحی
پس از جراحی، رعایت نکات زیر می‌تواند به بهبود سریع‌تر کمک کند:
- استفاده از عصا یا واکر در روزهای اول
- بالا نگه داشتن پا برای کاهش تورم
- تعویض پانسمان طبق دستور پزشک
- شروع فیزیوتراپی به موقع
- استفاده از کفش مخصوص بعد از جراحی تا زمان بهبودی کامل
پیشگیری از آرتروز انگشت شست پا
اگرچه برخی عوامل مانند ژنتیک یا افزایش سن قابل پیشگیری نیستند، اما با رعایت نکات زیر می‌توان احتمال ابتلا یا پیشرفت بیماری را کاهش داد:
- انتخاب کفش مناسب: کفش‌هایی با پنجه پهن و پاشنه کوتاه انتخاب کنید.
- پرهیز از فعالیت‌های شدید یا تکراری که به پا فشار می‌آورد
- کاهش وزن و حفظ وزن ایده‌آل
- تقویت عضلات پا با ورزش‌های مناسب
- درمان سریع هر نوع آسیب یا ضربه به پا
بیشتر بخوانید: آرتروز انگشت پا و درمان آن
نتیجه‌گیری
آرتروز انگشت شست پا مشکلی شایع و آزاردهنده است که می‌تواند زندگی روزمره افراد را مختل کند. شناخت علائم اولیه، مراجعه به موقع به پزشک و پیگیری درمان‌های توصیه شده می‌تواند روند بیماری را کند کرده و کیفیت زندگی را بهبود بخشد. انتخاب سبک زندگی سالم، مراقبت از پاها و استفاده از کفش مناسب از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه هستند. به خاطر داشته باشید که هر گونه درد یا ناراحتی مداوم در ناحیه پا باید جدی گرفته شود و بهتر است برای ارزیابی و درمان به متخصص مراجعه کنید.